Jak zabijają fale upałów?
Każdego roku dziesiątki tysięcy Europejczyków umierają z powodu ekstremalnego stresu cieplnego. Ekspertka Kristen Aunan wyjaśnia wpływ rosnących temperatur na ludzkie ciało.
Lato 2023 r., choć nie rekordowe pod względem temperatur, było kolejnym gorącym okresem w dużej części Europy. Według danych Copernicus Climate Change Service, średnia europejska temperatura w tym okresie wyniosła 19,63°C, czyli o 0,83°C powyżej średniej, co czyni go piątym najgorętszym latem w historii.
Dla części Europy było to również lato fal upałów, a większość południowej Europy odnotowała rekordową liczbę dni z ekstremalnym stresem cieplnym. Szczególnie ucierpiała południowa Hiszpania, w której wystąpiło co najmniej 60 dni z temperaturami odczuwalnymi od 38°C do 46°C, a w niektórych regionach słupek rtęć pokazywał nawet ponad 46°C nawet przez 15 dni.
Ale fale upałów są nie tylko nieprzyjemne – są również śmiercionośne. W 2022 roku, w którym Europa doświadczyła najgorętszego lata w historii, prawie 62 000 osób zmarło z powodu stresu związanego z upałem.
„Gdy temperatura ciała wzrasta powyżej 40,6°C, istnieje ostre ryzyko udaru cieplnego, który nieleczony może spowodować uszkodzenie narządów, zapaść krążeniową, utratę przytomności, a w najgorszym przypadku śmierć” — mówi Aunan, dyrektorka ds. badań w Centrum Międzynarodowych Badań nad Klimatem.
Według Aunan istnieje wiele przyczyn zwiększonej śmiertelności podczas fal upałów lub ogólnie wysokich temperatur. „Fale upałów zwykle niosą ze sobą ryzyko odwodnienia, problemów ze snem i obniżonego ogólnego samopoczucia, a wszystkie te czynniki mogą prowadzić do śmierci” — dodaje.
Mocne narażenie na wysokie temperatury powoduje również uruchomienie wbudowanego systemu chłodzenia organizmu. W tym celu krew jest przekierowywana z narządów wewnętrznych na obrzeża ciała, aktywowane są gruczoły potowe, a nadmiar ciepła jest przekazywany do otoczenia.
„Ten proces termoregulacji jest napędzany przez układ sercowo-naczyniowy, który musi pracować ciężej, co oznacza przyspieszone tętno” — wyjaśnia Aunan. Jednak ten wzrost obciążenia serca, w połączeniu ze zmniejszeniem objętości osocza spowodowanym poceniem się, może skutkować zwiększonym ryzykiem zakrzepów krwi, które z kolei mogą powodować udary i zawały serca.
Grupy wysokiego ryzyka
Ponieważ skuteczna termoregulacja zależy od dobrze funkcjonującego układu sercowo-naczyniowego, niektóre populacje są bardziej narażone na przegrzanie, udar cieplny lub śmierć związaną z upałem. Dotyczy to nie tylko osób z chorobami układu krążenia, ale także osób starszych.
Upał może przykładowo powodować odwodnienie, które często prowadzi do niskiego ciśnienia krwi — co jest szczególnie szkodliwe u osób starszych, które już przyjmują leki obniżające ciśnienie krwi. „Zwiększona wrażliwość u osób starszych może być częściowo przypisana istniejącej chorobie, stosowaniu leków, spadkowi funkcji termoregulacyjnych i ograniczonym funkcjom poznawczym” — dodaje Aunan.
Podatność może być również związana z okolicznościami życiowymi, takimi jak życie w pojedynkę, niewielka sieć społeczna lub ograniczona sprawność ruchowa. Badania przeprowadzone w ramach finansowanego ze środków UE projektu EXHAUSTION, w którego koordynacji pomagała Aunan, pokazują, że zwiększoną podatność na zagrożenia w grupach defaworyzowanych można wyjaśnić zmniejszoną zdolnością adaptacyjną.
„Czynniki ryzyka związane ze stylem życia i złym stanem zdrowia oraz brak dostępu do klimatyzacji i usług opieki zdrowotnej sprawiają, że najbardziej wrażliwe populacje społeczeństwa są szczególnie narażone na skutki fal upałów” — zauważa Aunan.
Ponieważ Europa ma przed sobą kolejne lato upalnych temperatur, naukowcy, w tym Aunan, pomagają nam lepiej zrozumieć związane z tym zagrożenia dla zdrowia i stworzyć bezpieczniejszą i zdrowszą przyszłość dla Europejczyków.
