Od samego początku Europejski Tydzień Szczepień jest jedną z najbardziej widocznych kampanii zdrowia publicznego w regionie europejskim, której celem jest podniesienie świadomości znaczenia szczepień ochronnych wśród rodziców i opiekunów, pracowników służby zdrowia, polityków, decydentów oraz mediów.

Wartość szczepień wśród dzieci

Rozszerzenie PSO o szczepienia przeciw pneumokokom i rotawirusom, postulowane od lat przez ekspertów, stało się faktem. Jednak kalendarz szczepień, zarówno dzieci i młodzieży, jak i osób dorosłych wymaga dalszych zmian, w tym również uproszczenia sposobu ich realizacji dzięki zwiększaniu dostępu do szczepionek wysokoskojarzonych. Potrzebne są też zmiany systemowe, np. dotyczące poszerzenia osób uprawnionych do samodzielnego wykonywania szczepień.

W obszarze szczepień dzieci kluczowe kwestie to: rozszerzenie szczepień obowiązkowych przeciw pneumokokom obejmujące wszystkie dzieci z grup ryzyka do ukończenia 17. roku życia; uzupełnienie profilaktyki krztuśca wśród nastolatków poprzez wprowadzenia do PSO szczepionki Tdap w miejsce Td w 19 r.ż.; rozszerzenie refundacji szczepień przeciw grypie dla dzieci od 6 do 24 m.ż. oraz od 5 do 17 r.ż. oraz wprowadzenie Narodowego Programu Szczepień przeciw HPV w celu realizacji założeń Narodowej Strategii Onkologicznej.

Ostatni punkt budzi tyleż nadziei, co niepokoju wśród ekspertów. W Narodowej Strategii Onkologicznej zapisano wprowadzenie szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) dziewcząt w okresie dojrzewania od 2021 roku, a chłopców od 2026 roku. W NSO określono cel do osiągnięcia: „Do końca 2028 r. zaszczepimy przynajmniej 60 proc. dziewcząt i chłopców w wieku dojrzewania przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV)”.

Prof. Mariusz Bidziński, konsultant krajowy w dziedzinie ginekologii onkologicznej:

„Aby powstała odporność zbiorowiskowa, poziom zaszczepienia populacji docelowej przeciwko HPV powinien wynosić ok 80% w przypadku dziewczynek, a szczepienia przeciwko HPV powinny zostać wdrożone w ramach ogólnonarodowego populacyjnego programu”.

Wartość szczepień wśród dorosłych

Choroby zakaźne są groźne również dla dorosłych, gdyż z występowaniem chorób cywilizacyjnych i przewlekłych oraz z wiekiem, układ odpornościowy staje się coraz mniej wydajny. Dlatego osoby starsze mogą być bardziej podatne np. na zakażenia pneumokokowe, grypę czy krztusiec. Mimo pandemii SARS-CoV-2 poziom wyszczepialności przeciw grypie w Polsce dla całej populacji to niewiele ponad 6%, a dla osób powyżej 65 r.ż. - 18%, przy 75% celu wyznaczonym przez WHO i EC. W zakresie szczepień dorosłych Polska zdecydowanie zajmuje ostatnie pozycje w Europie. Co można zrobić, żeby to podstawowe – tanie i proste w przeprowadzeniu – szczepienie rozpowszechnić? Pierwszy krok został wykonany w czasie pandemii: pełna refundacja szczepionek przeciw grypie dla grup ryzyka, czyli pracowników placówek ochrony zdrowia i seniorów 75+ oraz 50% refundacja dla dzieci w wieku 2-5 lat, kobiet w ciąży, osób 65+ oraz dorosłych z grup ryzyka powikłań pogrypowych.

Zakażenia pneumokokowe wywołane przez Streptococcus pneumoniae, są bardzo niebezpieczne zarówno dla maluchów, jak i ich dziadków. Szczepienia przeciw pneumokokom rekomendowane są głównie osobom po 50 r.ż., a także z osłabionym układem odpornościowym (m.in.: chorobami nowotworowymi, zakażeniem HIV, brakiem śledziony i innych), przewlekle chorym, cierpiącym na choroby serca, płuc, cukrzycę, na przewlekłe schorzenia wątroby i nerek. Zaszczepić powinny się również osoby nadużywające alkoholu i palące papierosy. Zapalenie płuc stanowi ok. 50% hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego u osób dorosłych w Polsce. W 2019 było to blisko 60 tys. pacjentów.

Upowszechnieniu szczepień przeciw grypie ma również sprzyjać rozszerzenie uprawnień pielęgniarek i farmaceutów. Nie ma żadnych przeciwskazań, aby wprowadzone ostatnio zmiany w realizacji szczepień przeciw COVID-19, mogły zostać zaimplementowane również dla szczepień przeciw grypie, pneumokokom czy też krztuścowi. Wzorem innych krajów europejskich – szczepienia dorosłych powinni wykonywać farmaceuci w aptekach.

Od lat mówi się również o konieczności uzupełnienia Programu Szczepień Ochronnych o szczepienie przeciw krztuścowi w 19. roku życia, a także upowszechnienie ww. szczepienia wśród dorosłych, jako szczepienia przypominającego co 10 lat, szczepienie kobiet w każdej ciąży oraz seniorów. Dawka przypominająca powinna również być przyjmowana przez pozostałych dorosłych. Szczepienie w ciąży, chroni nie tylko matki, ale dodatkowo zapewnia bierne uodpornienie ich nienarodzonych dzieci, które chroni je już po urodzeniu, a jeszcze przed ich możliwym szczepieniem. Kalendarz szczepień osób dorosłych powinien być uzupełniony również o szczepienia przeciw pneumokokom dla grup ryzyka (w tym seniorów).

Prof. dr hab. n. med. Aneta Nitsch-Osuch, kierownik Zakładu Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, konsultant wojewódzki ds. epidemiologii:

„Leczenie zakażeń pneumokokowych nie jest proste. Często konieczna jest hospitalizacja, co w dobie SARS-CoV-2 jest obciążone dodatkowym ryzykiem. W Polsce, szacuje się, że główną przyczyną hospitalizacji seniorów są zakażenia dolnych dróg oddechowych. 50 proc. hospitalizacji osób w wieku podeszłym jest spowodowana przez zapalenia płuc i infekcje. U 35 proc. dorosłych z zapaleniem płuc przyczyną choroby jest zakażenie pneumokokowe.

Rozwiązania systemowe

Pandemia przyspieszyła również prace nad centralnym rejestrem osób zaszczepionych – na razie tylko przeciw COVID-19, ale można się spodziewać, że rozwiązanie zostanie rozszerzone na inne szczepienia i docelowo powstanie elektroniczna karta szczepień, scalona z Internetowym Kontem Pacjenta.

Przełomową decyzją, związaną ze szczepieniami przeciw Covid-19 jest również zapowiedź Ministerstwa Zdrowia odnośnie powstania Funduszu Kompensacyjnego, który oferowałby świadczenia osobom, które doświadczyły ciężkich, wymagających dłuższej hospitalizacji, działań niepożądanych. Fundusz, powoływany z myślą o szczepieniach przeciw COVID-19, docelowo ma objąć wszystkie szczepienia. Ważne jest, aby przy ustanawianiu Funduszu Kompensacyjnego korzystać z doświadczeń innych krajów w tym zakresie, tak aby funkcjonował jak najlepiej i był spójny z europejskim systemami, które już obowiązują.

W czasie pandemii zapadły również dwie fundamentalne dla procesu szczepień – choć na razie tylko przeciw COVID-19 – decyzje. Pierwsza, o dopuszczeniu do wykonywania szczepień przedstawicieli innych niż lekarze oraz pielęgniarki i położne, zawodów medycznych. Znowelizowane w styczniu 2021 roku przepisy pozwalają wykonywać szczepienia między innymi, farmaceutom, fizjoterapeutom i higienistkom szkolnym, pod warunkiem odbycia koniecznego szkolenia. W marcu 2021 roku Sejm uczynił kolejny krok – minister zdrowia będzie mógł, w drodze rozporządzenia, dopuścić do kwalifikowania do szczepień inne zawody medyczne. To oznacza, że nie tylko lekarze, ale też pielęgniarki i położne, a być może również farmaceuci, fizjoterapeuci, diagności laboratoryjni i ratownicy medyczni, będą mogli przeprowadzać samodzielnie kwalifikację do szczepień.

Porozumienie na Rzecz Dobrych Praktyk w Szczepieniach, podobnie jak w latach ubiegłych, dołącza do celebrowania tego wydarzenia, propagując wartość szczepień ochronnych oraz szerząc merytoryczną wiedzę na ich temat.

Źródło: gov.pl / Instytut Ochrony Zdrowia